Houtskool uit de overgang van het Allerød naar de Jonge Dryas van vindplaats Aalsterhut (gemeente Heeze-Leende)
Rapportnummer 560
| Publicatiedatum 01 december 2011
Auteur Kooistra, L.I., & M. van der Linden
Download rapport
In 2011 zijn bij graafwerkzaamheden uitgevoerd door BAAC bv in het kader van de verbreding van de A2 ten zuiden van knooppunt Leenderheide bij de Aalsterhut (gemeente Heeze – Leende) de mogelijke resten van een haardje, fragmenten vuursteen, relatief grote stukken houtskool en mogelijke botresten in de bodem aangetroffen.
De Aalsterhut is omgeven door het natuurgebied de Groote Heide (figuur 1). Op deze plek is in 1717 een hut (herberg) gebouwd als halteplaats van de postkoets tussen Aalst en Leende. De hut is de naamgever van deze onderzoekslocatie. De aanwezigheid van een haardje doet echter vermoeden dat er in de 18e eeuw niet voor het eerst mensen in het gebied verbleven.
De vindplaats, met het mogelijke haardje (figuur 2), de grotere stukken vuursteen en de losse stukken houtskool (figuur 3), was gesitueerd in de top van een vijf tot tien centimeter dik, lemig dekzandlaagje. Dit lemige dekzandlaagje ligt op de zogenoemde Usselo-bodem. De Usselo-bodem is een podzolbodem met veel houtskool die tijdens het Allerød-interstadiaal (ca. 13.900 tot 12.850 jaar voor heden) is gevormd. Hoewel het niet helemaal duidelijk is, wordt over het algemeen aangenomen dat de vele stukjes houtskool in deze bodem de neerslag zijn van grote bosbranden, die het gevolg zijn van een vulkaanuitbarsting van de Laacher See in de Eifel ca. 12.900 jaar geleden. De vindplaats is op
stratigrafische gronden jonger dan de Usselo-bodem en daarmee jonger dan (het grootste deel van) het Allerød-interstadiaal. De ligging van de Usselo-bodem ten opzichte van de vindplaats kan een belangrijke leidraad bij het bepalen van de culturele groep zijn. Artefacten die aan de Federmessergroep worden toegeschreven, zijn onder, in en net boven de Usselo-bodem te vinden, terwijl artefacten van de Ahrensburggroep en van de vroeg-mesolithische mens voorkomen boven de Usselo-bodem. Uitgaande van dit gegeven is de vindplaats Aalsterhut eerder toe te schrijven aan de Ahrensburggroep of vroeg-mesolithische mens dan aan de Federmessergroep. Om meer greep op de ouderdom van de vindplaats te krijgen is het dekzand dat de vindplaats afdekt gedateerd met behulp van de OSL-methode. Hieruit komt een datering van 11.900 ± 350 jaar voor heden. De datering valt in de tijdspanne die de Jonge Dryas (ca. 12.850 tot 11.650 voor heden) omvat.
Drie houtskoolmonsters en mogelijke botresten zijn naar BIAX Consult verstuurd om onderzocht te worden op de aanwezigheid van verkoolde botanische resten en voor de selectie van 14C-materiaal. Specifieke onderzoeksvragen zijn voor het mogelijke haardje (vnr. 30) of het hier gaat om een diepere kuilhaard of een oppervlaktehaard, en indien mogelijk wat de hoogste temperatuur in de haard is geweest. Daarnaast dienen de verschillende houtsoorten in de houtskoolmonsters onderzocht te worden.
In Aalsterhut is door BAAC bv. een vindplaats uit de overgang van het Laat-Paleolithicum naar het Vroeg-Mesolithicum opgegraven. De vindplaats bevatte een mogelijke haardplaats, vuursteen en houtskool. Drie grondmonsters zijn aan BIAX Consult aangeboden voor selectie van organische materiaal voor daterend onderzoek en voor determinatie van organische resten.
In alle drie de monsters is alleen houtskool aangetroffen. Van elk monster is houtskool van den (Pinus) naar het Scottish Universities Environmental Research Centre (SUERC) in Glascow gestuurd voor AMS-onderzoek. Dit leverde drie overlappende dateringen tussen 13.011 en 12.681 jaar (gekalibreerde waarden) voor heden op. Een OSL-datering van het dekzand boven de vindplaats maakte zichtbaar dat tussen 12.250 en 11.550 jaar geleden de vindplaats met dekzand is afgedekt.
Het AMS-onderzoek maakt duidelijk dat de houtskool afkomstig is van de overgang van Allerød (13.900 tot 12.850 jaar voor heden) naar Jonge Dryas (12.850 tot 11.650 jaar voor heden). In deze periode verslechtert het klimaat, wat van invloed is op de vegetatie. Kenmerkend voor het Allerød zijn dennenbossen. Daarnaast komt ook berk (Betula) en jeneverbes (Juniperus communis) voor. In de Jonge Dryas neemt door het koudere klimaat het bosaandeel in de vegetatie af. Den en berk blijven wel in de vegetatie aanwezig, maar in veel lagere dichtheden. Aannemelijk is dat onder invloed van het klimaat de jaarringbreedte afneemt.
In alle drie de monsters is alleen houtskool van grove den/bergden (Pinus sylvestris/mugo) geïdentificeerd. De houtskool was erg bros en vaak vielen de stukjes bij het ter hand nemen uit elkaar. Deze slechte conservering heeft waarschijnlijk te maken met de ouderdom van de houtskool en de relatief zure grond waarin dit al die tijd gelegen heeft. Een enkele keer was de houtskool in te slechte staat voor nadere determinatie. In het monster uit de mogelijke haardkuil (vnr. 30) is verglaasd houtskool van den gevonden. De hoeveelheid is echter zo gering dat geen uitspraken gedaan kunnen worden over de oorzaak van de verglazing.
Alle stukjes houtskool van enige omvang lijken afkomstig te zijn van stammen van den. Een enkele keer kon de breedte van de jaarringen worden vastgesteld. Deze varieerde tussen een en drie millimeter. In geen van de stukjes zijn heel smalle jaarringen aangetroffen die wijzen op groei van het hout onder extreme omstandigheden. Het voorkomen van vooral stamhout en niet al te smalle jaarringen, maakt duidelijk dat de dennen geen slechte groeiomstandigheden hadden. In dat verband is het aannemelijker dat de houtskool uit het Allerød afkomstig is dan dat de houtskool een jonge-dryasouderdom heeft. Aan de hand van de chronostratigrafie lijkt het waarschijnlijker dat de vindplaats door mensen van de Federmesser-traditie is bezocht.